خبرگزاری آریا - با تصمیم اخیر هشت کشور عضو اوپک‌پلاس، در مجموع 62 درصد از کاهش داوطلبانه تولید این کشورها طی چهار ماه گذشته به بازار نفت بازگشته است. اکنون این پرسش مطرح است که این تصمیم با چه هدفی اتخاذ شده و چه پیامدهایی برای بازار جهانی نفت به همراه خواهد داشت؟
تصویب سومین افزایش متوالی ماهانه تولید اوپک‌پلاس در روز شنبه (10 خرداد)، که با هدف احیای کاهش تولید داوطلبانه هشت عضو این گروه صورت گرفت، بار دیگر بازار نفت را با ابهاماتی تازه مواجه کرده است. درخصوص پیامدهای این تصمیم بر بازار نفت، تحلیل‌ها و نظرات متفاوتی مطرح شده است. در این گزارش، قصد داریم ضمن نگاهی اجمالی به روند تصمیم‌گیری‌های اوپک‌پلاس، تبعات احتمالی تصمیم اخیر را بررسی کنیم.
ماجرا از آنجا آغاز شد که 22 کشور عضو ائتلاف اوپک‌پلاس (DOC) که در مجموع نیمی از نفت جهان را تولید می‌کنند از سال 2022 با هدف حمایت از قیمت‌ها و ثبات در بازارهای جهانی نفت، اقدام به کاهش عرضه جمعی کردند. این اقدام، شامل کاهش‌های داوطلبانه نیز بود و در مجموع منجر به کاهش روزانه 5 میلیون و 860 هزار بشکه از تولید شد؛ عددی که برابر با 5.7 درصد از تقاضای جهانی نفت است.
منظور از کاهش عرضه داوطلبانه، تصمیم هشت کشور عضو اوپک‌پلاس شامل «روسیه»، «عربستان سعودی»، «عراق»، «امارات متحده عربی»، «کویت»، «قزاقستان»، «الجزایر» و «عمان» بود که از سه‌ماهه نخست سال 2024، به صورت داوطلبانه، تولید خود را 2.2 میلیون بشکه در روز کاهش دادند. اتخاذ این تصمیم در آن مقطع زمانی سبب جلوگیری از ریزش بیشتر قیمت نفت شد و نوعی ثبات نسبی در بازار ایجاد کرد.
انتظار بازار نفت برای بازگشت بشکه‌های اضافی
طی یک سال گذشته، بازگشت این میزان نفت به بازار و در واقع پایان مهلت تصمیم داوطلبانه هشت کشور عضو، به یکی از ریسک‌ها و ابهام‌های اصلی بازار نفت تبدیل شد. تا جایی که شایعات و اخبار غیررسمی در مورد احتمال افزایش تولید این کشورها در دوره‌های مختلف، بر قیمت نفت تأثیرگذار بود. به همین علت، اعضای اوپک‌پلاس در این مدت بارها بر تمدید کاهش تولید تأکید کردند که بازگشت به سطح تولید قبلی را منوط به شرایط بازار و به‌صورت تدریجی انجام خواهند داد.
در اوایل دسامبر 2024، هم‌زمان با کاهش تنش‌های ژئوپلیتیک و در حالی که قیمت نفت در محدوده 70 دلار در نوسان بود، اوپک‌پلاس تصمیم گرفت آغاز حذف تدریجی محدودیت عرضه به میزان 2.2 میلیون بشکه در روز را به جای ژانویه 2025 تا آوریل به تعویق بیندازد.
روند نزولی قیمت نفت به دلایلی مانند ابهام در روند رشد اقتصاد جهانی و تصمیم ترامپ درخصوص تعرفه‌گذاری بر واردات به آمریکا ادامه یافت. با این‌حال، هشت کشور عضو اوپک‌پلاس تصمیم گرفتند برای احیای کاهش تولید داوطلبانه، از ماه آوریل تولید خود را 138 هزار بشکه در روز افزایش دهند. همین تحولات سبب شد قیمت نفت برای مدتی کوتاه به زیر 60 دلار در هر بشکه سقوط کند؛ سطحی که پایین‌ترین مقدار طی چهار سال گذشته محسوب می‌شود.
اما با شدت گرفتن روند افزایش تولید در ماه‌های مه و ژوئن، این هشت کشور در تصمیمی تازه اعلام کردند که از ماه ژوئیه نیز مانند دو ماه گذشته، روزانه 411 هزار بشکه دیگر از کاهش عرضه داوطلبانه را به بازار جهانی بازمی‌گردانند. اوپک‌پلاس در بیانیه‌ای، دلیل این تصمیم را «چشم‌انداز مثبت بازار» و «پایداری بنیان‌های مطلوب» عنوان کرده که در «سطح پایین ذخایر نفت» بازتاب یافته است.
بدین‌ترتیب، این کشورها در ماه آوریل، 138 هزار بشکه در روز و در هر یک از ماه‌های مه، ژوئن و ژوئیه، 411 هزار بشکه در روز و در مجموع روزانه یک میلیون و 371 هزار بشکه به تولید خود افزوده‌اند؛ رقمی که معادل 62 درصد از آن 2 میلیون و 200 هزار بشکه‌ای است که قرار است به بازار بازگردد.
واکنش اولیه بازار نفت به تصمیم اوپک‌پلاس چه بود؟
اگرچه در واکنش اولیه به تصمیم جدید هشت کشور عضو، قیمت نفت در معاملات روز دوشنبه (2 ژوئن) بیش از 2 دلار برای هر بشکه افزایش یافت، اما معامله‌گران بازار بر این باورند که با توجه به انتشار اخبار غیررسمی پیشین، اثر این تصمیم پیش‌تر در بازار لحاظ شده و اصطلاحاً پیشخور شده است؛ به‌گونه‌ای که شاخص برنت از 66 دلار در میانه ماه مه به 62 دلار در پایان آن ماه کاهش یافت. افزون بر این، تشدید تنش میان روسیه و اوکراین به‌ویژه پس از حمله پهپادی بی‌سابقه اوکراین به چهار پایگاه هوایی روسیه تا حدودی از تأثیر فوری تصمیم اخیر اوپک‌پلاس کاسته است.
با این حال، بارها ثابت شده که تنش‌های ژئوپلیتیک تنها اثرات کوتاه‌مدت و موقتی بر بازار نفت دارند و این عرضه و تقاضا هستند که نقش اصلی را در تعیین روند بازار ایفا می‌کنند. اکنون این سؤال مطرح است که تصمیم هشت کشور عضو اوپک‌پلاس چه تأثیراتی در بلندمدت بر بازار نفت خواهد داشت؟
یا قیمت نفت با افزایش عرضه و ریسک‌هایی همچون رشد کم‌جان اقتصادهای بزرگ، باید با کانال 60 دلاری هم وداع کند؟ یا اینکه سرنوشت دیگری در انتظار بازار نفت است؟
تغییر راهبرد یا پاسخ به نیاز بازار؛ مسئله این است...
برخی تحلیلگران، تصمیم اخیر اوپک‌پلاس را نشانه‌ای از تغییر راهبردی در این ائتلاف ارزیابی می‌کنند. «هری چیلیگریان»، تحلیلگر گروه اونیکس کپیتال (Onyx Capital Group)، در این زمینه می‌گوید: «تصمیم این هشت کشور به‌روشنی نشان می‌دهد که در حال حاضر، اولویت اصلی آن‌ها سهم بازار است؛ وقتی قیمت نمی‌تواند درآمد کافی ایجاد کند، افزایش حجم تولید به ابزار جایگزین تبدیل می‌شود.»
با این حال، روشن است که یکی از پیامدهای طبیعی افزایش عرضه، کاهش قیمت نفت خواهد بود؛ مگر آنکه تقاضای جهانی بهبود یابد یا اینکه تحولات ژئوپلیتیک و تنش‌های منطقه‌ای سبب محدودیت در عرضه شوند.
بر اساس آخرین گزارش ماهانه دبیرخانه اوپک، انتظار می‌رود تقاضای جهانی برای نفت در سال 2025 حدود 1.3 میلیون بشکه در روز افزایش یابد. همچنین برای سال 2026 نیز، پیش‌بینی شده که به همین مقدار به مصرف روزانه نفت افزوده شود. البته این برآوردها در ماه‌های اخیر کمی تعدیل شده‌اند، چرا که تعرفه‌های تجاری جدید آمریکا می‌تواند بر تقاضا تأثیر منفی بگذارد.
از سوی دیگر، طبق نظرسنجی ماهانه خبرگزاری رویترز از تحلیلگران، پیش‌بینی می‌شود تقاضای نفت در سال 2025 به‌طور میانگین روزانه 775 هزار بشکه افزایش یابد. در همین حال، آژانس بین‌المللی انرژی در تازه‌ترین چشم‌انداز خود، رقم افزایش را 740 هزار بشکه در روز اعلام کرده است.
«جیووانی استانوو»، تحلیلگر مؤسسه مالی UBS نیز معتقد است: «بازار نفت همچنان با کمبود عرضه مواجه است و این نشان می‌دهد که توان جذب بشکه‌های اضافی را دارد؛ چرا که افزایش واقعی تولید احتمالاً کمتر از میزان اعلام‌شده خواهد بود، چون برخی از این هشت کشور بیش از سهمیه خود تولید می‌کنند و در عین حال، تقاضا نیز به‌طور فصلی در حال افزایش است.»
با در نظر گرفتن تمام این عوامل، حتی رشد کم‌رمق اقتصاد جهانی -که با توجه به شرایط موجود محتمل به نظر می‌رسد- می‌تواند در آینده بازار نفت، نقش منفی ایفا کرده و فشار نزولی بر قیمت‌ها وارد کند.
آیا اوپک‌پلاس، نفت شیل را هدف قرار داده است؟
برخی تحلیلگران معتقدند که افزایش عرضه اوپک‌پلاس، با وجود تأثیر منفی آن بر قیمت‌ها، در عمل فشار را بر تمامی تولیدکنندگان وارد می‌کند؛ با این حال، تولیدکنندگان نفت شیل در آمریکا به‌واسطه هزینه‌های بالاتر تولید، بیش از سایرین آسیب‌پذیر هستند.
اگر افزایش عرضه اوپک‌پلاس سبب کاهش یا تثبیت قیمت نفت شود، شرکت‌های نفت شیل که هزینه تولید بالاتری دارند، ممکن است با سودآوری پایین‌تری مواجه شوند. بسیاری از این شرکت‌ها برای ادامه فعالیت اقتصادی خود، به قیمتی بالاتر از 60 تا 70 دلار برای هر بشکه نیاز دارند. بنابراین، در صورت افت قیمت نفت، حفاری و سرمایه‌گذاری در پروژه‌های شیل کاهش خواهد یافت.
بر اساس برخی آمارها، تولید نفت شیل آمریکا در سال 2025 به‌طور متوسط حدود 9 میلیون بشکه در روز بوده است. هرچند سهم نفت شیل در تولید جهانی کمتر از 10 درصد است، اما بیش از 60 درصد از کل تولید نفت آمریکا از منابع شیل تأمین می‌شود.
از این رو، برخی تحلیلگران بر این باورند که تصمیم اخیر اوپک‌پلاس ممکن است بخشی از یک راهبرد برای حفظ سهم بازار و فشار بر تولیدکنندگان پرهزینه‌تر باشد. در گذشته نیز، چنین رویکردی در سال‌های 2015 تا 2016 سبب کاهش شدید تولید نفت شیل شد.
به گزارش شانا، هشت کشور عضو ائتلاف اوپک‌پلاس برای بررسی شرایط بازار، نظارت بر پایبندی کشورها به تعهدات و جبران مازاد عرضه، نشست‌هایی ماهانه برگزار می‌کنند. با توجه به این روند، باید دید در نشست پیش‌رو در تاریخ ششم ژوئیه 2025 (15 تیر 1404) این کشورها چه تصمیمی برای سطح تولید در ماه اوت اتخاذ خواهند کرد. آیا آن‌ها به روند افزایش تولید برای بازپس‌گیری سهم بازار ادامه می‌دهند یا اینکه شرایط بازار آن‌ها را به بازنگری در تصمیمات وادار خواهد کرد؟