يادداشت/مديريت بحران و بهينه سازي مصرف آب

خبرگزاری آریا - هنگامیکه بحث خشکسالی و کمبود آب مطرح است، بیشترین توجه به این امر جلب می شود که چگونه عمل کنیم و چه تمهیداتی به عمل آوریم تا آب کمتری مصرف و از اسراف و ضایع شدن آب جلوگیری شود. 
فرآیند توسعه کشور و دگرگونی اقتصاد ملی موجب شده است تا بخش کشاورزی به صورت تکیه گاه مهم امنیت و حیات اقتصادی کشور در این برهه از زمان عمل نماید. کشاورزی از مهمترین فعالیت های اقتصادی در دنیاست که بیش از هر چیز به شرایط جوی وابسته است و با توجه به تقاضای رو به رشد جمعیت، مسئله تامین غذا و نیاز به افزایش تولید، بیش از پیش ضرورت پیدا كرده است.
برداشت های بی رویه از منابع آب زیرزمینی در سال های گذشته باعث افت کمی و کیفی شدید در این منابع شده و کشاورزی پایدار را در معرض خطر و تهدید جدی قرار داده است، لذا با توجه به رشد جمعیت و نیاز روز افزون، باید مدیریت صحیح در برداشت از منابع آب، تغذیه آب های زیرزمینی، مهار آب های سطحی و بهبود مدیریت بر مصرف آب و افزایش بهره وری را بطور جدی در برنامه های توسعه ای كشور قرار داد و در این راستا، بهینه سازی مصرف آب می تواند گامی کوچک ولی شروعی جدی برای این مهم باشد.
بهینه سازی مصرف آب برای تمامی مصرف کننده های عمده، از مهمترین برنامه ریزی ها خواهد بود و امروزه اکثر برنامه ریزان و سیاست گذاران بخش آب در کشور بر این باورند که با توجه به محدودیت منابع آب، نمی توان با بالا بردن میزان استحصال آب، به برنامه های توسعه آینده امیدوار بود، بلکه توسعه پایدار در آینده مرهون مدیریت صحیح در استحصال، نگهداری، انتقال، مصرف و افزایش بهره وری بوده که تمامی این موارد، نقش مهمی را در بهینه سازی مصرف آب ایفا می کند.
امنیت آب در توسعه پایدار کشاورزی از مهمترین راهبردهای توسعه در جهان بوده و دستیابی به اهداف آن از نگرانی های عمده بویژه در کشورهای در حال توسعه در قرن 21 می باشد و توسعه نسبی اراضی کشاورزی و افزایش تولید موادغذایی در دو دهه اخیر، متکی بر توسعه منابع آب از یک طرف و بهبود      بهره وری آب از طرف دیگر بوده است.
توسعه كشاورزی از طریق گسترش سطح كشت آبی به جای افزایش تولید در واحد سطح یكی از مهمترین مشکلات كشاورزی کشور بشمار می رود، و بازده پایین آبیاری در بخش كشاورزی به دلیل مشكلاتی از جمله عدم آگاهی، ضعف دانش فنی مناسب، شیوه‌های سنتی كشت و زرع، عدم وجود شبكه‌های آبرسانی مناسب و نبود مدیریت مصرف آب، موجب اتلاف منابع آب در کشور می شود، به طوری كه بازده مصرف آب در بخش كشاورزی به ‌طور متوسط کمتر از 30 درصد می باشد.
آب به عنوان منشاء حیات و زیر بنای رشد توسعه به رغم ارزش و اهمیتش در بسیاری از موارد به طور بیهوده و ندانسته تلف می شود و این درحالی است که رشد روز افزون جمعیت، استفاده صحیح از منابع آب موجود را طلب می کند، چرا که کمبود آب بزرگترین مانع توسعه است. 
برای کاهش فشار بر منابع آب شیرین کشور باید عزمی ملی داشت و همه راه‌های ممکن از جمله بهره‌برداری گسترده از سیستم‌های آبیاری تحت فشار، استفاده از منابع آب شور، آموزش صحیح الگوی مصرف علی‌الخصوص آموزش به بهره‌برداران و زنان که نقش مستقیمی در مصرف آب دارند در راستای مدیریت بهینه مصرف آب مدنظر قرار گیرد.
همچنین امروزه فرهنگ ‌سازی در جامعه کشاورزی در جهت ارتقاء مصرف آب امری ضروری است چرا که برداشت آب اضافه از زیرزمین باعث افت سطح ایستایی و در نتیجه خشک شدن قنات‌ها می‌شود.
بنابراین با توجه به وضعیت موجود، دستگاه‌های حاکمیتی مثل جهاد کشاورزی و  وزارت نیرو می‌توانند با کمک سازمان نظام مهندسی کشاورزی به عنوان یک تشکل بزرگ تخصصی و کارآمد در بخش کشاورزی و با داشتن نیروهای جوان و تحصیل‌کرده متخصص در رشته مهندسی آب و آبیاری در سطوح مختلف دانشگاهی به عنوان ناظر فنی نقش موثری در مدیریت بهینه مصرف آب در بخش کشاورزی را ایفا کنند.
در حال حاضر توسعه کشاورزی كشور همراه با مصرف زیاد آب است واین درحالی است كه ایران به دلیل  کاهش نزولات آسمانی و خشکسالی های اخیر کشوری کم آب به شمار می آید، در این راستا باید به مقدار تولید به ازای هر متر مکعب آب مصرفی، بهای بیشتری داده شود. یکی از مهمترین راه های افزایش راندمان آبیاری، استفاده از آبیاری بارانی و قطره ای است كه از جمله مزایای این نوع آبیاری می توان به صرفه جویی در مصرف آب، کاهش نیروی کارگری، امکان آبیاری در اراضی شیبدار، آبیاری در انواع خاک ها  و جلوگیری از فرسایش خاک اشاره کرد.
فاضلاب های تصفیه شده یا آبهای بازیافتی عملا منابع آبی هستند که به راحتی و بدون صرف هزینه های زیاد در دسترس جوامع قرار دارد.
همچنین از آنجا که تولید فاضلاب کمتر تحت تاثیر خشکسالی می باشد، بنابر این می توان پساب حاصل از فاضلاب تصفیه شده را به عنوان یک منبع آب پایدار حتی در مواقع خشکسالی بحساب آورد.
در کشورهای خاورمیانه که اکثر آنها در ناحیه خشک و نیمه خشک قرار دارند و از قدیم با معضل کم آبی آشنا بوده اند، استفاده مجدد از فاضلاب تصفیه شده در کشاورزی هر روز اهمیت بیشتری می یابد، زیرا در اغلب این کشورها، بخش کشاورزی مهمترین مصرف کنندۀ آب است.
خوشبختانه در سال های اخیر استفاده از آب بازیافتی پساب ها  نیز در ایران بیشتر از گذشته مورد توجه قرار گرفته كه امیدواریم با توجه جدی به این امر مشكل آب مزارع كشاورزی اطراف شهرها تا حدودی مرتفع گردد.
فرصت های بهره برداری از پساب ها به عنوان یک منبع، بسیار زیاد است و پساب های تصفیه شده، منبع مقرون به صرفه و پایدار آب و انرژی، مواد مغذی و سایر مواد بازیافتنی است. هزینه های مدیریت پساب ها تا حد زیادی به واسطه منافع آن در زمینه سلامت انسان ها، توسعه اقتصادی و پایداری محیط زیست و نیز ایجاد فرصت های شغلی جدید و فراهم شدن مشاغل سبز بیشترمی شود.

فرزاد فامیلی- دهیار روستای وندرآباد