از ته چاه تا بالاترين اميدها؛ راهکارهاي يک معلّم جوان براي توانمندسازي نوجوانان

خبرگزاری آریا -

به گزارش اداره اطلاع رسانی و روابط عمومی آموزش و پرورش گلستان، تهمینه میرسرگزی، از همکاران پرتلاش آموزش‌ و پرورش استان، در سیزدهمین دوره جشنواره تجارب برتر تربیتی موفق به کسب رتبه سوم کشور شد. روابط عمومی آموزش‌ و پرورش در خصوص تجربه ایشان و پژوهشی که در این موضوع انجام داده اند مصاحبه ای ترتیب داده که در ادامه می توانید این گزارش را مطالعه کنید:
تبریک صمیمانه بابت کسب رتبه سوم کشوری! لطفاً خودتان را بیشتر معرفی کنید و بفرمایید چه عواملی را در کسب این موفقیت ارزشمند در جشنواره تجارب برتر تربیتی موثر می‌دانید؟
اینجانب تهمینه میری سرگزی معلم و روانشناس بالینی و درمانگر حوزه کودک و نوجوان هستم که در حال حاضر به عنوان دانش پژوه رویکرد راه حل محور مشغول به فعالیت هستم. حوزه کاری من بدلیل علاقه شخصی کار بر روی رفتارهای خودآسیب رسان و مسئله خودکشی و نحوه پرورش رشد پس از سانحه است. از همان ابتدا با انگیزه و عشق فراوان به شغلم نگریستم، و به دلیل وجود انگیزه درونی برای یادگیری و رویکرد حمایتی و انعطاف پذیری و پشتکار فردی در مسیر زندگی شخصی و کاری ام سعی کردم پویایی خود را حفظ و ارتقا دهم. همیشه عاشق یادگیری و آموختن هستم و از طرفی عشق به آموختن دانسته هایم به دیگران باعث شد در این مسیر گام بردارم. که این مسئله از جهتی رشد و پیشرفت همه جانبه خودم در هر سال و اشتیاق به حضور در معلمی را در من بیشتر کرده است. در مسیر کاری سعی کردم با نگاه ویژه به حوزه تربیت با عنایت به اینکه نقشی حیاتی در شکل گیری و ارتقای هویت دانش‌آموزان دارد گام بردارم. از عوامل موثر در کسب این موفقیت می توانم به بدیع بودن رویکرد راه حل محور و نگاه انسان گرایانه آن اشاره نمایم که می تواند در نوجوان نسل جدید موثر افتد.
در جشنواره امسال، تجربه برتر یا پژوهشی که ارائه دادید، چه موضوعی را پوشش می‌داد و هدف اصلی شما از انجام آن چه بود؟ لطفاً کمی درباره جزئیات و چالش‌های پیش رو در اجرای آن توضیح دهید.
موضوعی که در جشنواره امسال به آن پرداختم "نوجوان راه حل محور" بهبود مهارت خودگردانی و کاهش رفتارهای خودآسیب رسان دانش‌آموزان بود که پس از اعلام گزارش های مختلفی از سوی مدیر مورد منطقه و مشاور مدرسه در خصوص رفتارهای خودآسیب رسان تعدادی از دانش‌آموزان در طی چند هفته و به عبارت دیگر در بازه زمانی کوتاه، با عنایت به بحث سرایت روانی مسئله، مداخله در کنترل و کاهش رفتارهای خودآسیب رسان از سوی اداره مراقبت در برابر آسیب های اجتماعی استان گلستان در آذرماه 1403 اقدام عملیاتی انجام شد. تصمیم گرفتم با کمک آموزه های رویکرد راه حل محور به این دانش‌آموزان مطالبی را منتقل کنم. آنچه که باعث احساس نیاز به اجرای این تجربه آموزشی- تربیتی، گردید مشاهده تمایل دانش‌آموزان برای انجام رفتارهای خودآسیب رسان بعنوان یک رفتار جرات مندانه بود و مشاهده پدیده سرایت روانی، که باعث گسترش روند فوق می شد.
به نظر شما، کلید موفقیت در ارائه تجارب تربیتی که بتواند در سطح ملی مورد توجه قرار گیرد، چیست؟ چه ویژگی‌هایی در یک تجربه تربیتی آن را برجسته و قابل تعمیم می‌کند؟
تجربه تربیتی زمانی برجسته و قابل تعمیم است که نوآورانه، کاربردی، مبتنی بر ارزش های انسانی و دینی، قابل تعمیم به سایر معلمان و مدارس، به صورت شفاف و دقیق گزارش شده و اصول اخلاقی و پژوهشی را رعایت کند. به عبارت دیگر تجربه ای موفق خواهد بود که نوآورانه و خلاق، کاربردی و روان و دقیق باشدو با جزئیات کافی ارائه گردد تا سایرین بتوانند به راحتی آن را درک و اجرا نمایند.
با توجه به تجربه‌ای که در این جشنواره کسب کردید، چه پیشنهاداتی برای همکاران خود در آموزش و پرورش استان گلستان و سایر همکاران در سراسر کشور دارید تا بتوانند تجارب تربیتی خود را ارتقاء داده و در رویدادهای مشابه ارائه دهند؟
به نظر من مهم ترین مولفه شناسایی نقاط قوت و ضعف و تعیین اهداف واقع بینانه، ایجاد محیط حمایتی و جذاب و استفاده از بازخورد دیگران است. همچنین دقت نظر به نوآوری و خلاقیت و جنبه کاربردی و قابل فهم بودن برای دیگران عنصری موثر در این مسیر خواهد بود.
چشم‌انداز شما برای آینده فعالیت‌های تربیتی در استان گلستان چیست؟ آیا برنامه‌های جدیدی برای توسعه و اجرای ایده‌های تربیتی خود دارید که بتواند تأثیرگذاری بیشتری داشته باشد؟
در خصوص چشم انداز فعالیت های تربیتی در استان باید به چند مولفه مهم توجه ویژه شود اول از همه بحث توسعه فردی دانش‌آموزان یعنی دانش آموز را ترغیب کنیم که در مسیر بالاترین امید هایش گام بردارد و با اخلاق، متعهد، خلاق، مسئولیت پذیر و دارای اعتماد به نفس بالا باشد. همچنین نظر به توسعه اجتماعی در این مهم، با توجه به ظرفیت های ویژه و منحصر به فرد استان که به آن جایگاه ویژه می دهد؛ ضروری است مدارس به سمتی بروند که نقش تربیتی معلمین بیش از پیش فعال شود و از مشارکت خود دانش‌آموزان در فرآیند تعلیم و تربیت و آموزش مثبت به همسالان غافل نشویم. کما اینکه در تجربه تربیتی اینجانب به این مسئله توجه ویژه ای شد و سعی کردم با منتورسازی و دادن نقش به خود دانش‌آموز و استفاده از نگاه کارشناسانه‌ی آنان این مهم را برجسته کنم. مولفه‌ی مهم دیگری که در این مسیر ضروری است توسعه‌ی علمی و فکری دانش‌آموزان و قدم برداشتن در مسیر پروش تفکر نقاد است. حلقه‌ی مهم بعدی در این مسیر توسعه معنوی در دانش‌آموزان است که پرورش شهروندانی با ایمان، معنویت و اخلاق متعالی در یک کلام دانش آموز تراز سند تحول بنیادین هدف غایی ماست. در حال حاضر؛ در حال مطالعه بر روی پژوهشی تطبیقی هستم تا ابتنا مدارس تاب آور و دانش‌آموزان راه حل محور را در سطح بین المللی بررسی کنم و فکر می کنم اگر به سمت رشد مدارس تاب‌آور برویم میزان زیادی از آسیب های اجتماعی مان کنترل می شود.
این پژوهش یا تجربه برتر شما، چه نوآوری یا رویکرد متفاوتی نسبت به روش‌های رایج در حوزه تربیت و آموزش داشته است؟ چگونه توانستید این نوآوری را به اثربخشی لازم برسانید؟
بعد از ارزیابی اولیه دانش‌آموزان از منظر فراوانی و عملکرد رفتارهای خودآسیب‌رسان، یک جلسه گروهی تشکیل و در خصوص بالاترین امیدهای دانش‌آموزان، با آنان گفت و گو شد. ماهیت درمان راه حل محور؛ قدم گذاشتن در دنیای ممکن هاست. از این جهت وقتی از همان ابتدا از بالاترین امیدهای دانش‌آموزان می­پرسیم؛ یعنی سفر به دنیای ممکن ها رو شروع می­کنیم؛ دنیایی که متعلق به خود فرد هست و وقتی درباره آن صحبت می­کند، یعنی برای خودش ممکن است . گفتگوی راه حل محور؛ فرصت پرداختن به چیزهایی رو ایجاد می­کند که زیر سایه انبوهی از مشکلات، آسیب­ها، چالش­ها، ناملایمات و سختی­های زندگی (که قابل انکار هم نیست) دیده نمی­شود. به همین خاطر، من از استعاره­ی "ته چاه بودن" استفاده کردم. یعنی کسی که ته چاه هست و در تاریکی ها دارد برای حل کردن مشکلاتش تقلا می­کند، خب واضح است که جنبه های روشن زندگیش را نبیند یا کمتر ببیند. گفت و گوی راه حل محور در مدل بریف لندن با سئوالی شروع می­شود که یک سئوال کاملا منطقی به حساب می­آید؛ "بالاترین امیدهای شما از همکاریمون چیه؟". این سئوال تمرکزش بدست آوردن چیزی در آینده هست نه حل کردن چیزی در زمان حال که در گذشته اتفاق افتاده ... پس ماهیت این شیوه معتبر مربیگری و درمان، همراهی با دانش آموز برای تجربه کردن چیزهایی هست که تصورش کرده و متعلق به خودش است.
قبل از اینکه به موضوع بالاترین امیدها بپردازم از دانش‌آموزان خواستم که به من توضیح بدهند که تمایل دارند آن ها شروع به مکالمه کنند یا من از آنان سوال بپرسم؟ این کار به آنان فرصت تصمیم گیری مهمی را می دهد و آن هم این بود که تشخیص دهد از پدیده ای به اسم مشکل، مساله، دغدغه، چالش، بحران، آسیب، خواسته و .... حرف بزند یا مسیر گفت و گو را به من بسپارند. این موضوع یعنی دعوتی باز برای گفتگو که دست مخاطب را برای ساختار گفت و گوی کارشناس- کارشناس باز نگه می داریم و از طرفی به آن ها مجالی برای برون ریزی افکار و احساساتی را بدهیم که ممکن است دلش بخواهد بگوید و مدت ها شنیده نشده است. ما با این دعوت باز؛ موفق شدیم میزان زیادی از پذیرش، احترام، ابتکار و نگاه برابر نگر را همان ابتدا به آن ها منتقل کنیم که ماهیتا برای درمان فشرده راه حل محور ضروری است. سپس از تفاوت هایی که این آینده ترجیحی برای وی ایجاد خواهد کرد سخن گفتیم و اینکه اگر به خود مسلط تر باشند فکر می کنند در ادامه چه تفاوتی برای آنان ایجاد خواهد کرد؟ و اینکه بزرگترین تغییری که می توانند در خود ایجاد کنند چیست؟ و کدام مهارت ها را درخود سراغ دارند که به آن ها کمک می کند به ادامه مسیر بپردازد؟
همچنین پس از اجرای این برنامه بازی پانتومیم عصبانیت و امدادگر احساس در بین دانش‌آموزان برگزار شد که جهت اجرای آن دانش‌آموزان به چند گروه تقسیم و قرار شد موقعیتی که مشترکا باعث خشم آنان می شود انتخاب و یک نفر به نمایندگی در قالب پانتومیم اجرا نماید و بقیه حدس بزنند، سپس اعضا روش هایی که جهت آرام سازی خود از آن استفاده می کنند عنوان نمایند و بعد در خصوص راهبردهای سالم و ناسالم ان گفتگو شد و اینکه استفاده از این روش چه تفاوتی برای انان ایجاد خواهد کرد و چگونه قرار است برای آنان مفید باشد؟
نتایج ملموس و دستاوردهای حاصل از اجرای این تجربه تربیتی در محیط آموزشی (مثلاً در بین دانش‌آموزان یا کادر آموزشی) چه بوده است؟ آیا معیارهایی برای سنجش اثربخشی آن در نظر گرفته‌اید؟
بعد از اجرای تجربه و بر اساس نتایج تحلیلی دانش‌آموزانی که به این روش در جریان گروه درمانی قرار گرفتند کاهش در نشانه ها و علایم اولیه را نشان دادند، میزان خودزنی و رفتارهای تکانش گرایانه کاسته شد و ارتباط موثری بین دانش‌آموزان و والدین نیز برقرار شد. در خصوص سنجش اثر بخشی این برنامه تربیتی از پرسش نامه های خودگزارشی استفاده کردم و برنامه ی من به صورت پیش آزمون و پس آزمون صورت گرفت.
اگر بخواهید این تجربه را در مقیاس بزرگتر، مثلاً در سطح کل کشور، اجرا کنید، چه ملاحظات یا تغییراتی را ضروری می‌دانید؟ بزرگترین مانعی که در این مسیر متصور هستید چیست؟
در گام اول تدوین یک نقشه راه و ترسیم وضعیت موجود در مناطق مختلف و شیوع شناسی آسیب های اجتماعی است و سپس ترسیم دورنمای وضع مطلوب و آنچه که قرار است حاصل گردد. از دیگر ملاحظات مهم در این حوزه بحث دانش تخصصی رویکرد راه حل محور و درک زیست با کیفیت مبتنی بر آموزه های این مسیر است. که لازم است به توانمندسازی نیروی انسانی در این حوزه پرداخته شود.