خبرگزاری آریا - مدیرکل بهداشت، ایمنی و محیط‌زیست وزارت نفت با تأکید بر اهمیت توجه به شاخص‌های پیشگیری، آموزش و مدیریت ریسک بیان کرد: تمرکز بر فرآیندهای برنامه‌ریزی و پیش‌تجهیز برای جلوگیری از حوادث در پروژه‌های نفتی یک ضرورت است.
به گزارش شانا به نقل از هفته‌نامه مشعل، ورود پیمانکاران به صنعت نفت به اوایل قرن بیستم برمی‌گردد، یعنی از همان ابتدای شکل‌گیری صنعت نفت در ایران. پیمانکاران از همان دوره فعالیت کمپانی‌های خارجی مانند «بریتیش پترولیوم» در صنعت نفت بودند و به مرور به بخش جدایی‌ناپذیر ساختار آن بدل شدند.آغاز فعالیت اکتشاف و استخراج به مسجدسلیمان و هفتکل برمی‌گردد. در آن برهه کمپانی‌های خارجی برای تأمین خدمات جانبی، پیمانکاران محلی را به کار گرفتند. در این میان «حاج‌رستم شارانی‌زاده»، یکی از قدیمی‌ترین پیمانکارانی است که روزگاری خدماتی چون حمل‌ونقل و لجستیک را به کمپانی‌های نفتی ارائه می‌داد.
حضور پیمانکاران در صنعت نفت تا جایی پیش رفت که نخستین قراردادها میان شرکت ملی نفت و پیمانکاران در سال 1326 بسته شد؛ هرچند قانون قراردادهای پیمانکاران اکتشاف و تولید در سال 1348 به تصویب رسید تا چارچوب حقوقی همکاری با پیمانکاران خارجی تعیین شود، البته تاریخ به برگ زرین انقلاب اسلامی که رسید، حضور پیمانکاران داخلی پررنگ‌تر شد و شاهد تولد شرکت‌هایی مانند پتروپارس و OIEC در دهه 70 بودیم. در ادامه نیز صلاحیت شرکت‌هایی مانند انرژی دانا و مپنا هم تأیید شد.
حالا اما بر اساس آخرین داده‌ها، 105 تا 120 هزار کارگر پیمانی مستقیم و غیرمستقیم در بخش‌های مختلف صنعت نفت، (گاز، پتروشیمی و...) همکاری می‌کنند. آمار کارکنان رسمی هم به حدود 61 هزار نفر می‌رسد که مستقیم با شرکت ملی نفت ایران قرارداد دارند، هرچند حدود 34 تا 35 هزار نفر با گذراندن دوره‌های آزمایشی، استخدام رسمی شده‌اند.
سهم 48 درصدی پیمانکاران در صنعت نفت
شهرام احمدی، مدیرکل بهداشت، ایمنی و محیط‌زیست وزارت نفت بر این باور است که برون‌سپاری فعالیت‌ها، به بخش اصلی کسب‌وکار صنعت بدل شده تا جایی که حضور پیمانکاران را در اغلب فعالیت‌های صنعت ازجمله بهره‌برداری، تعمیرات و... شاهد هستیم. او گریزی می‌زند به گذشته نه‌چندان دور؛ شاید کمتر از 20 سال؛ دوره‌ای که بنابر نظر مدیرکل بهداشت، ایمنی و محیط‌زیست وزارت نفت، پیمانکاران مشخصاً در بحث‌های توسعه‌ای، پروژه‌های ساختمانی و نصب ایفای نقش می‌کردند. احمدی از دورانی یاد می‌کند که بخش عمده وظایف مستمر در تأسیسات تولیدی و عملیاتی به عهده نیروهای رسمی صنعت نفت بوده: «سطح فعالیت پیمانکاران در صنعت نفت فراگیر شده، به‌طوری که کارکنان پیمانکار در حوزه پیمان‌های مستمر و غیرپروژه‌ای، 48 درصد کل کارکنان صنعت نفت را تشکیل می‌دهند.»
بنا بر اظهارات او، ضعف در اجرای الزامات نظام مدیریت اچ‌اس‌ئی پیمانکاران، نقص در صدور پروانه‌های کار، رعایت نکردن دستورعمل‌های کاری، آموزش و صلاحیت پنج علت ریشه‌ای در حوادث هستند که به فراوانی تکرار شده‌اند.
سهم 32 درصدی در کنترل عملیات، یک هشدار مهم
به اعتقاد مدیرکل بهداشت، ایمنی و محیط‌زیست وزارت نفت، الزام‌های اچ‌اس‌ئی پیمانکاران در صنعت نفت، صلاحیت اچ‌اس‌ئی پیمانکاران، نقش و مسئولیت‌های کارفرما و پیمانکار از منظر شفاف بودن و نقش و مسئولیت‌ها، موضوع مهمی است. یکی از موضوع‌های مهم که در حوادث سال‌های اخیر نمود بیشتری داشته است، تعدد پیمان‌های تعمیراتی و عملیاتی و تنوع پیمانکاران مجری عملیات در تأسیسات صنعت بوده است: «32 درصد موارد اثرگذار در حوادث، به ضعف در کنترل‌های عملیات و عدم نظارت اثربخش بر انجام فعالیت‌ها برمی‌گردد.»
مسئله سرپرستی و نظارت جدی است
احمدی، عوامل دخیل در حوادث را در چهار دسته کلی تقسیم‌بندی می‌کند و معتقد است یکی از مسائل مهم، وجود مشکلاتی در ضوابط ایمنی عملیات در اجراست. مشخصاً سه دسته ضابطه اصلی در این زمینه وجود دارد که در حوادث نقش کلیدی بازی می‌کنند؛ ورود به فضای بسته، نظام صدور پروانه‌های کاربرگ و جداسازی فرآیندی.
او با تأکید بر اینکه که در حوزه کنترل عملیات و نظارت، مهم‌ترین مسئله‌ای که شناسایی شده، سرپرستی و نظارت است، اظهار می‌کند: «سرپرستی و نظارت در فعالیت‌های همزمان، چالش‌های خاص خودش را دارد، البته فعالیت در روزهای تعطیل و ساعات غیر اداری هم از عوامل تأثیرگذار هستند.» به گفته احمدی، در خصوص شناسایی خطرات و ریسک‌ها، شاید مهم‌ترین مسئله را بتوان فعالیت‌های همزمان و کنترل ریسک این فعالیت‌ها عنوان کرد.
شاخص‌های پیشگیری نیازمند توجه ویژه
مدیرکل بهداشت، ایمنی و محیط‌زیست وزارت نفت بر این باور است که در بررسی آمارها و ارقام مربوط به فوت، فرآیند پیشگیری از اهمیت بالایی برخوردار است و در واکاوی علل حوادث باید به پایین‌ترین بخش هرم، یعنی شاخص‌های پیشگیری مانند ممیزی آموزش، مدیریت تجهیزات بحرانی از منظر اچ‌اس‌ئی و فرآیندهایی از این دست توجه ویژه شود.
احمدی با اشاره به اینکه نظام‌نامه آموزش اچ‌اس‌ئی صنعت نفت به اهمیت آموزش اچ‌اس‌ئی پرداخته است، بیان می‌کند: «این نظام‌نامه مشخصاً تکالیفی را برای کارفرمایان و پیمانکاران در نظر گرفته تا چگونگی ساماندهی مسئله اچ‌اس‌ئی قراردادهای فی‌مابین مشخص باشد.»
او با تأکید بر سند مربوط به نظام سازماندهی اچ‌اس‌ئی در صنعت نفت که در سال 1402 ابلاغ شده، اظهار می‌کند: «به واسطه این سند، موضوع اچ‌اس‌ئی پیمانکاران به‌عنوان فرآیندی که باید صاحب اصلی داشته باشد، تعریف شده است، چون قبل از این سند، اچ‌اس‌ئی پیمانکاران به‌عنوان بخشی از شرح وظایف ایمنی و آتش‌نشانی تعریف شده بود.»
تمرکز بر برنامه‌ریزی و آماده‌سازی
با استناد به صحبت‌های مدیرکل بهداشت، ایمنی و محیط‌زیست وزارت نفت در سال 1402 حوادثی در حوزه تعمیرات اساسی رقم خورد که برخی به چالش بدل شد. واکاوی این اتفاقات، تقسیم شدن فرآیند تعمیرات اساسی به سه بخش قبل از تعمیرات، زمان اجر او بعد از تعمیرات را در پی داشت.
احمدی با اشاره به اینکه در تعمیرات، به شکل سنتی تمام تمرکز به زمان اجرا معطوف می‌شود، اظهار می‌کند: «در کمال تعجب بررسی‌ها نشان داد بیشترین تلاش‌ها باید قبل از اجرا باشد، یعنی در مراحل برنامه‌ریزی و آماده‌سازی.»
به گفته او، مستندسازی فعالیت‌ها نکته مهمی است که پیمانکاران باید از ابتدا و پیش از برنامه‌ریزی تا انتهای پروژه‌ها آن را در نظر بگیرند؛ به عبارت ساده‌تر سه فرآیند آموزش صلاحیت، مدیریت ریسک و مدیریت فردی، از ابتدا تا انتها باید رعایت شود تا با اطمینان بتوان از تعمیرات اساسی ایمن صحبت کرد.
پیش‌تجهیز؛ مرحله حیاتی کارفرما
مدیرکل بهداشت، ایمنی و محیط زیست وزارت نفت معتقد است در مقوله اچ‌اس‌ئی، پیمانکاران از مرحله برنامه‌ریزی تا مرحله تجهیز کارگاه، ریسک بالایی را تجربه می‌کنند، هرچند این موضوع کاملا طبیعی است.
احمدی در خصوص مدیریت ریسک و پروژه‌ها و طرح‌ها اظهار می‌کند: «کارفرما قبل از تجهیز کارگاه پیمانکار و در مرحله برنامه‌ریزی، مناقصه و پیش‌تجهیز با ریسک بالایی رو به روست، البته در مرحله تجهیز و اجرا، این پیمانکار است که به‌دلیل ریسک بالا باید بیشترین تمرکز را داشته باشد.»
به باور او، کارفرما باید در فرآیند برنامه‌ریزی و طرح‌ریزی برون‌سپاری اعم از منبع‌یابی، ارزیابی توانمندی پیمانکاران، مناقصه و پیش‌تجهیز، بیشترین تمرکز را روی حوزه مدیریت اچ‌اس‌ئی داشته باشد. بخش مهم و حیاتی برای کارفرما مرحله پیش‌تجهیز است. درواقع در این مرحله باید تمام موضوعات با جزئیات و حساسیت‌های موجود، میان کارفرما و پیمانکار ردوبدل شود.